گفت‌وگوهای آبی بین ایران و افغانستان سالیان زیادی است که همواره به عنوان یکی ازموضوعات مورد بحث میان مقامات دو کشور مطرح و مورد بررسی قرار گرفته است. این روزها صحبت از توافق کلی در مساله آب میان دو کشور مطرح شده است، گرچه سیاست همسایگی و گفت‌وگو همواره موجب شده تا مسئولان دو کشور ایران و افغانستان از طریق دیپلماسی مساله "آب" را بررسی کنند.
سال گذشته در سفری که وزیر امور خارجه کشورمان به کابل داشت در دیدار با همتای خود و سایر مقامات این کشور موضوعات مهمی را در ابعاد سیاسی ــ اقتصادی و محیط زیست در دستور کار خود قرار داد که نتیجه آن تشکیل پنج کمیته شامل "مبارزه با تروریسم، افراط و قاچاق مواد مخدر و همکاری‌های سیاسی"، "همکاری اقتصادی و ترانزیتی "، "آب و محیط زیست"، "همکاری‌های آموزشی و فرهنگی" و "ساماندهی اتباع و مهاجران" بود که مقرر شد در بازه زمانی شش ماهه نتایج اولیه حاصل شده و در نهایت سند جامع همکاری راهبردی میان دو کشور تهیه شود.
ایران و افغانستان مشترکات بسیاری با یکدیگر دارند. از زبان و فرهنگ گرفته تا موضوعاتی که یک سر آن به ایران هم مرتبط می‌شود. یکی از مسائلی که موجب شده تا افغانستان سیاست کج‌دار و مریزی را نسبت به ایران در پیش گیرد، شرایط ویژه ایران برای فعالیت‌های اقتصادی و ترانزیتی است به ویژه بندر چاربهار که از اهمیت زیادی هم برخوردار است. از این رو مسئولین دو کشور در صدد هستند تا بتوانند تا جایی که امکان دارد مسائل موجود میان ایران و افغانستان را از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی پیش ببرند. برهمین اساس مذاکرات با این محور در دستور کار دو کشور قرار دارد.
دومین دور مذاکرات ایران و افغانستان در کابل با حضور عراقچی، معاون وزیر امور خارجه و ابراهیم رحیم پور، مسئول هیات مذاکره کننده ایران در کمیته امنیتی در مهر ماه سال گذشته برگزار شد، اما همچنان این موضوع مورد بحث و مداقه قرار داشته و به نتیجه نهایی منجر نشده است. حدود یک سال از توافق بین دو کشور ایران و افغانستان با در نظر گرفتن پنج کمیته که "آب" هم یکی از آنها است می گذشت که سوال از وزیر امور خارجه در این زمینه در دستور کار پارلمان قرار گرفت و احمدعلی کیخا، نماینده زابل به عنوان نماینده سوال کننده خطاب به وزیر امور خارجه کشورمان، اظهار کرد: شما که حق جمهوری اسلامی ایران را در برجام از دهان اژدها بیرون کشیدید، چطور نمی توانید مشکل آب را با افغانستان حل کنید؟ چرا از ظرفیت‌های قانونی سخت هامون در مراکز و مجامع بین‌المللی استفاده نمی کنید؟
وی همچنین بیان کرد که در پی تصمیمات دولت افغانستان و بی تدبیری دولت خودمان، خشک‌ترین دریاچه آب شیرین و طبیعی جهان یعنی "هیرمند" دچار مرگ تدریجی شد و مرد. امسال فقط سه میلیون متر مکعب آب وارد این دریاچه شده که تنها کفاف آب شهرهای زابل، زاهدان و روستاهای منطقه را تا پایان سال جاری می‌دهد.
محمد جواد ظریف که برای پاسخگویی به نماینده زابل در مجلس شورای اسلامی حضور داشت، اظهار کرد: موضوع حق آبه ایران از هیرمند، هریرود، مساله‌ای است که سال‌های زیادی است میان دولت ایران و افغانستان مطرح شده است و تاکنون ۱۶ بار در جلسه ویژه حق آبه هیرمند مورد بررسی قرار گرفته و در این مساله افغانستان تعهد کرده که به حق آبه ایران احترام بگذارد. البته با توجه به این‌که میزان حق‌آبه ایران از هیرمند در ماه‌های اسفند و فروردین بسیار ناچیز بوده دو یادداشت اعتراضی را به دولت افغانستان ارسال کرده‌ایم و در حال حاضر یک مسیر باقی می‌ماند که آن عمل متقابل است یعنی اقدامی در جهت سختگیری در برخی از حوزه‌ها برای افغانستان صورت گیرد. لذا ما از دولت افغانستان توقع داریم قبل از این که جمهوری اسلامی ایران ناگریز به اقدام نامتقابل شود نیاز به حق و قانونی ایران را مورد توجه قرار دهد.
این سوال مطرح می‌شود که چرا دولت افغانستان نسبت به معاهدات قانونی عمل نمی‌کند و از این کار چه هدفی را دنبال می‌کند که وزیر امور خارجه ما می‌گوید قبل از این که ایران ناگزیر به اقدام متقابل شود دولت افغانستان نیازهای قانونی ایران را در نظر بگیرد.
از سوی دیگر نصیر احمد نور، سفیر افغانستان در تهران با بیان این که در مساله آب دو کشور به توافقات کلی دست یافته‌اند، تاکید می‌کند: در موضوع حق آبه "هیرمند" اشکالی وجود ندارد و این که متاسفانه برخی از رسانه‌ها می‌گویند که افغانستان حق آبه را پرداخت نمی‌کند، موضوعی کاملا بی اساس است و مشکل اصلی کاهش چشمگیر بارندگی و تغییر اقلیم می‌باشد.
این مساله تا جایی این روزها مورد توجه قرار گرفته است که وزیر امور خارجه کشورمان همواره بر این تاکید دارد که سیاست ایران همسایگی و گفت‌وگو بوده و گفت‌وگوهای منطقه‌ای از اهمیت بسیاری برخوردار است.
در حال حاضر نیز در اواخر هفته گذشته سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه کشورمان در سفری که به کابل داشت، با مقامات این کشور رایزنی‌هایی را در مورد مساله آب، مهاجران و مبارزه با تروریسم انجام داد و همچنین در دیدار با اشرف غنی، رییس جمهور افغانستان بر اراده ایران به گسترش همه جانبه روابط به افغانستان تاکید کرد و همچنین طرفین مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی و کمبود آب را مورد بررسی قرار داده و بر عزم و اراده خود برای تبدیل آب به موضوعی برای همکاری و تعامل بین دو کشور تاکید کردند.
با همه این شرایط باید رویکرد کنونی دولت افغانستان از این جهت مورد بررسی قرا رگیرد که آیا سعی دارد با توجه به همان سیاست همسایگی از طریق دیپلماسی و گفت‌وگو این مساله را با ایران حل کنند و یا این که به دنبال بازنگری و تغییر در قرارداد ۱۳۵۱ است. اگر چه موضوعات مهمی مانند مذاکره برای خرید آب نیز مطرح شده اما هنوز در مورد آن اظهار نظر خاصی از سوی ایران مطرح نشده است. با این وجود آن چه که در این مدت مطرح شده توافق کلی ایران و افغانستان در مساله آب است که هنوز جزئیاتی از آن منتشر نشده است.
